स्वच्छता ......... एक सामाजिक उपक्रम

 

       लेखिका : सौ. तृप्ती पाडळकर

        चौथीचा वर्ग चालू , तिसरा सायन्सचा तास सुरु होणार ,भोळे बाई येतील म्हणून मुलामुलींनी पुस्तके ,वह्या बेंचवर काढून ठेवली . भोळे बाई म्हणजे कडक शिस्त,  स्वच्छता ,नीटनेटकेपणा त्यामुळे वर्गात बाईंचा दरारा असायचा .

         इतक्यात शिपाई वर्गात आला ,भोळे बाई आज आल्या नाहीत पिरियड ऑफ आहे सांगून निघून गेला . व्वा! एकच गलका ; ग्राउंड वर जाऊया ; काय काय खेळूया ? खो-खो , फुटबॉल , पकडा - पकडी, प्लॅनिगं सुरु . एवढ्यात ताईसारखी दिसणारी मुलगी वर्गात आली ,आज मी तुमचा सायन्सचा तास घेणार आहे ,आमचे चेहरे हिरमुसले तशी ती हसत म्हणाली "घाबरू नका, अभ्यास नाही घेणार,एक छानशी गोष्ट सांगणार ". खेळ नाही तर नाही निदान गोष्ट तरी ... मज्जा 

     ती हसत म्हणाली " तुमचा वर्ग किती छान आहे ,पुस्तके ,वह्या बेंचवर व्यवस्थितपणे ठेवल्या आहेत ,सर्वजण शिस्तीत बसले आहेत ,बोर्डवर तासाचे नाव, शिक्षिकेचे नाव सुंदर अक्षरांत लिहिले आहे , तुम्हां सर्वांना स्वच्छता ,नीटनेटकेपणा आवडतो का? भोळे बाईंना आवडतो ,सर्वजण एका सुरात ओरडले आणि तुम्हांला नाही आवडत का ? तिने हसून विचारले . सर्वजण चिडीचूप .

    बरं ; मी  आज तुम्हांला माझ्या लहानपणाची गोष्ट सांगणार आहे, मुलांनी कान टवकारले . माझे बालपण गावात गेले ,तिथे एक मोठा वाडा होता ,वाड्यात सात-आठ घरे होती .आम्हीं सर्व मुलं -मुली एकत्र खेळायचो . "आम्ही पण रोज खेळतो" मीनू म्हणाली.  'व्हेरी गुड' ती  हसून म्हणाली. आमच्या वाड्यासमोर रोज सकाळी एक घंटा गाडी यायची ,त्यावर लिहिले होते " माझा खाऊ, मला दया "  खाऊ आणि कचरा ,मला कोडं वाटायचं . उन्हाळ्याच्या सुट्टीत ,एके दिवशी आजोबा आम्हां सर्वांना फिरायला घेऊन गेले . एका डोंगराजवळ आम्हीं पोहचलो पण तेथे सर्वत्र दुर्गंधी पसरली होती ; माश्या घोंघावत होत्या; आजूबाजूला  कचरा दिसत होता, आजोबा, असा - कसा हा डोंगर ? माती नसून कचरा दिसत आहे .

     हा नैसर्गिक डोंगर नाही , कृत्रिम डोंगर आहे ,मानवनिर्मित डोंगर आहे, आजोबा हसून म्हणाले , म्हणजे काय ? आम्हीं सर्वांनी आश्चर्याने विचारले . आपण सर्वजण जो कचरा टाकतो ,तो कचरा सफाई कामगार उचलतात आणि येथे आणून टाकतात ,हळूहळू कचरा वाढत वाढत जाऊन त्याचा डोंगर तयार झाला आहे.    "कचऱ्याचा डोंगर" आम्हीं सर्वांनी कुतूहलाने विचारले .  आजोबा पुढे म्हणाले " पाहिलेत का ? आजूबाजूला माणसे राहतात ,त्यांना किती त्रास होत असेल ?" सततची दुर्गंधी , घाणीचे साम्राज्यं, पावसाळ्यात कचरा वाहून चहूकडे पसरतो त्यामुळे परिसरातील लोकांना आजारपणाला सामोरे जावे लागते . मग ते लोकं मास्क का वापरत नव्हते?, राजूने विचारले . कोरोना काळात सतत मास्क लावणे तुला आवडत होते का ? तिने विचारले ,राजूने मान हलवून नकार दिला .   

     पण आता काय करणार ? आजोबा, आम्हीं सर्वांनी एकदम विचारले. तुम्हीं कोणकोणती खेळणी वापरता ? आजोबांनी विचारले . बॅट -बॉल ,बॅटमिंटन किचन-सेट (लाकडाचा /स्टीलचा ), बाहुली , पत्ते , रिमोटची कार  पुरे पुरे . खेळतांना खाऊ पण घेताना ,हो .... एका सुरात ओरडलो . वापरून वापरून तुमची खेळणी तुटतात ,मोडतात ,बाहुलीचे कपडे जुने होतात, फाटतात, मग हट्ट धरून आईकडून नवीन फ्रॉक शिवून घेता. खाऊ खातांना सांडत पण असेल नाही का ?होय आजोबा आम्हीं म्हणालो. मग आम्हीं सर्व कचरा एकत्र गोळा करतो आणि कचऱ्याच्या डब्यात टाकतो . बाळांनो कचरा गोळा करता हि उत्तम गोष्ट आहे पण त्याबरोबर तो वेगवेगळा करणे हे गरजचे आहे, म्हणजे काय हो आजोबा ?सर्वांनी एकदम विचारले .

     बाहुलीचा जुना फ्रॉक ,बाहुलीच्या वस्तू, कागद , फाटलेले पत्ते ,प्लास्टिकच्या वस्तू ,प्लासटीकच्या पिशव्या ,थर्माकोलचे कप ,धातू म्हणजे मेटलच्या वस्तू  हा झाला - सुका कचरा

      खायचे पदार्थ ,फळांच्या साली ,भाजीपाला, शिळे अन्न  हा झाला - ओला कचरा

     जर तुम्ही, असा कचरा वेगवेगळा केला तर  कृत्रिम डोंगर तयार होणार नाहीत आणि प्रदूषण पण वाढणार नाही. आजोबांनी सर्वांना चॉकलेट दिले ,चला निघूया आता, अंधार पडायला लागला आहे. चॉकलेट खाल्यावर आम्हीं सर्वांनी चॉकलेटचे रॅपर  एका पिशवीत गोळा केले व जोरांत ओरडून सांगितले - हा झाला सुका कचरा . शाब्बास बाळांनो ,आजोबा आनंदाने म्हणाले .

     बेल वाजली ; तास संपला ;  तिने विचारले , मुलांनो तुम्हीं  या गोष्टीतून काय शिकलात ? घर- स्वच्छ,परिसर -स्वच्छ,  शाळा -स्वच्छ , गाव - स्वच्छ, देश - स्वच्छ आम्हीं जोरांत सांगितले . पुन्हां कधी वर्गावर येणार ? मॉनिटरने विचारले . तिने भोळे बाईंचे नाव पुसून "सीमा" असे लिहिले होते,  "थँक्यू टिचर  ", आम्हीं आनंदाने ओरडलो.